Σύνοψη
Η αυχενογενής κεφαλαλγία είναι ένα συγκεκριμένο είδος πονοκεφάλου που εμφανίζεται όταν ο πόνος από μια ορισμένη πηγή στον αυχένα διοχετεύεται προς τα πάνω στο κεφάλι. Χαρακτηρίζεται από αμβλύ, μη παλλόμενο πόνο που αντανακλά από τον αυχένα στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Ο πόνος μπορεί να εκτείνεται πέρα από το τριχωτό της κεφαλής και να γίνεται αισθητός στο μέτωπο, τους κροτάφους καθώς και στην περιοχή γύρω από το μάτι ή/και το αυτί. Η αυχενογενής κεφαλαλγία προκαλείται από υποκείμενη βλάβη σε άρθρωση, μεσοσπονδύλιο δίσκο, μυ ή νεύρο στην περιοχή του αυχένα. Τις περισσότερες φορές σχετίζεται με τις ανώτερες ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις της σπονδυλικής στήλης, οι οποίες συνδέονται με τους σπονδύλους Α1-Α3.
Ανατομία (Αυχένας)
Η ανατομία του αυχένα αποτελεί μια καλά σχεδιασμένη δομή από οστά (σπονδύλους), νεύρα, μύες, συνδέσμους και τένοντες. Η σπονδυλική στήλη αποτελείται από επτά αυχενικούς σπονδύλους, που είναι οι μικρότεροι σε μέγεθος, βρίσκονται στο ανώτερο τμήμα της σπονδυλικής στήλης και υποστηρίζονται από δυνατούς συνδέσμους και πολλούς μύες. Οι αυχενικοί σπόνδυλοι συνδέουν το κρανίο με τη θωρακική μοίρα της σπονδυλικής στήλης (το άνω τμήμα της πλάτης). Και οι επτά σπόνδυλοι είναι αριθμημένοι. Ο Α1, ο πρώτος σπόνδυλος της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης (που βρίσκεται πιο κοντά στο κρανίο), ονομάζεται και «Άτλας». Ο Α2, ο σπόνδυλος που βρίσκεται από κάτω, είναι γνωστός και ως «Άξονας». Το γράμμα «Α» παραπέμπει στο επίθετο «αυχενικός».
Ανατομία (Ατλαντοϊνιακή άρθρωση)
Αυτή η άρθρωση βρίσκεται στο σημείο που ενώνεται το κατώτερο τμήμα του ινιακού οστού (η βάση του κρανίου) με τον πρώτο αυχενικό σπόνδυλο, τον Άτλαντα. Σε αυτή την περιοχή συντελείται η διέλευση του νωτιαίου μυελού από το κρανίο προς τα κάτω, στην αυχενική μοίρα της σπονδυλικής στήλης.
Ανατομία (Μεσοσπονδύλιοι δίσκοι)
Οι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι είναι απορροφητές κραδασμών («αμορτισέρ») που βρίσκονται ανάμεσα στα οστά της σπονδυλικής στήλης (τους σπονδύλους). Βοηθούν στη διατήρηση της ευελεξίας της πλάτης και ταυτόχρονα στην αντίσταση σε δυνάμεις και επιτρέπουν την κάμψη, την κύρτωση και τη στροφή της σπονδυλικής στήλης. Κάθε μεσοσπονδύλιος δίσκος έχει ένα παχύ εξωτερικό στρώμα που είναι γνωστό ως ινώδης δακτύλιος, ο οποίος περιβάλλει το μαλακό και ζελατινώδη πυρήνα που ονομάζεται πηκτοειδής πυρήνας. Η κήλη του μεσοσπονδύλιου δίσκου εμφανίζεται όταν το ζελατινώδες εσωτερικό υλικό του πυρήνα του δίσκου προβάλλει ή εξέρχεται από το δίσκο και ασκεί πίεση σε κάποια γειτονική νευρική ρίζα.
Ανατομία (Ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις)
Οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις συνδέουν τους σπονδύλους της σπονδυλικής στήλης. Παρέχουν στήριξη, σταθερότητα και ευελιξία στους σπονδύλους κυρίως κατά την έκταση, την κάμψη και τη στροφή. Κάθε σπόνδυλος έχει δύο ζευγάρια ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων. Βρίσκονται στο οπίσθιο τμήμα του σπονδύλου και για το λόγο αυτό ονομάζονται και οπίσθιες σπονδυλικές αρθρώσεις. Κάθε άρθρωση σχηματίζεται από την κάτω αρθρική απόφυση του υπερκείμενου σπονδύλου και την άνω αρθρική απόφυση του υποκείμενου σπονδύλου. Οι αρθρώσεις αυτές καλύπτονται από χόνδρο και περιβάλλονται από έναν αρθρικό θύλακο. Κάθε θύλακος περιέχει πολλές μικροσκοπικές αλγαισθητικές ίνες, με αποτέλεσμα αυτή η δομή να αποτελεί πιθανή πηγή πόνου. Όπως και οι άλλες αρθρώσεις του σώματος, έτσι και οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις μπορεί να εμφανίσουν φλεγμονή και εκφύλιση.
Αιτίες
Οι αιτίες της αυχενογενούς κεφαλαλγίας έγκεινται στη συμμετοχή πολλών ανατομικών δομών στο ανώτερο τμήμα της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης, οι οποίες είναι ευαίσθητες στον πόνο. Τα νεύρα που τροφοδοτούν αυτές τις δομές μπορεί να διοχετεύσουν τον πόνο από τον αυχένα σε διάφορες περιοχές του κεφαλιού, μεταξύ άλλων στο μέτωπο και τους κροτάφους καθώς και στο μάτι και το αυτί. Η αυχενογενής κεφαλαλγία προκαλείται από μια υποκείμενη βλάβη σε άρθρωση, μεσοσπονδύλιο δίσκο, μυ ή νεύρο στην περιοχή του αυχένα. Οι ανατομικές δομές μέσα στην περιοχή της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης είναι αλληλένδετες μεταξύ τους, με αποτέλεσμα ο τραυματισμός μίας από αυτές πιθανώς να επηρεάζει αρνητικά και τις υπόλοιπες.
Αιτίες (Τραυματισμός)
Η αυχενογενής κεφαλαλγία μπορεί να προκληθεί από άμεσο τραυματισμό στο οπίσθιο μέρος του κεφαλιού ή στον αυχένα. Αυτός μπορεί να περιλαμβάνει από μία πτώση ή ένα τροχαίο ατύχημα μέχρι μία αθλητική κάκωση. Οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις στην αυχενική μοίρα της σπονδυλικής στήλης είναι επιρρεπείς σε τραυματισμούς εξαιτίας της λειτουργίας τους, δηλαδή της στήριξης του βάρους του κεφαλιού. Η συχνότερη αιτία βλάβης των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων είναι ο τραυματισμός του αυχένα (τύπου «whiplash») ως συνέπεια τροχαίου ατυχήματος, όπου ο πόνος εμφανίζεται αμέσως μετά τον τραυματισμό. Η αυχενογενής κεφαλαλγία που οφείλεται σε τέτοιου είδους τραυματισμό μπορεί να υποχωρήσει μέσα σε λίγες μέρες ή να διαρκέσει χρόνια. Ο τραυματισμός της ατλαντοϊνιακής άρθρωσης μπορεί επίσης να προκαλέσει αυχενογενή κεφαλαλγία.
Αιτίες (Σύνδρομο ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων)
Το σύνδρομο ή η πάθηση των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων αναφέρεται στον πόνο που προέρχεται από αυτές τις αρθρώσεις. Τις περισσότερες φορές η αυχενογενής κεφαλαλγία σχετίζεται με τις ανώτερες ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις της σπονδυλικής στήλης, οι οποίες συνδέονται με τους σπονδύλους Α1-Α3. Οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις των κατώτερων αυχενικών σπονδύλων αποτελούν λιγότερο συχνά πηγή πόνου.
Αιτίες (Εκφυλιστική δισκοπάθεια)
Η εκφυλιστική δισκοπάθεια είναι μια πάθηση που σχετίζεται με την ηλικία και παρουσιάζεται όταν ένας ή περισσότεροι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι φθείρονται ή εμφανίζουν ρωγμές/σχισμές, με αποτέλεσμα να προκαλείται πόνος.
Αιτίες (Αυχενική δισκοκήλη)
Η κήλη του μεσοσπονδύλιου δίσκου στην αυχενική μοίρα της σπονδυλικής στήλης είναι μια πάθηση που αφορά τον αυχένα και μπορεί να προκαλέσει αυχενογενή κεφαλαλγία. Η δισκοκήλη μπορεί να οδηγήσει σε διαφυγή υλικού από το εσωτερικό του δίσκου και σε άσκηση επιβλαβούς πίεσης σε γειτονικές νευρικές ρίζες. Αυτό μπορεί να προκαλέσει αυχενικό πόνο και ενδεχομένως πόνους και νευρολογικά συμπτώματα όπως μυρμήγκιασμα, μούδιασμα ή/και αδυναμία που αντανακλά στον ώμο, το βραχίονα ή/και την άκρα χείρα.
Αιτίες (Αυχενική ριζοπάθεια)
Η αυχενική ριζοπάθεια είναι μια πάθηση, κατά την οποία υπάρχει ερεθισμός μίας ή περισσοτέρων νευρικών ριζών στην αυχενική μοίρα της σπονδυλικής στήλης και η οποία εκδηλώνεται κατά κανόνα ως πόνος που αντανακλά από τον αυχένα κατά μήκος της πάσχουσας νευρικής ρίζας. Μπορεί να συνοδεύεται από διαταραχές της αισθητικότητας, της κινητικότητας ή των αντανακλαστικών. Κάθε πάθηση, στην οποία συμπιέζονται ή ερεθίζονται με κάποιον τρόπο οι αυχενικές νευρικές ρίζες, μπορεί να προκαλέσει αυχενική ριζοπάθεια. Τις περισσότερες φορές είναι αποτέλεσμα εκφυλιστικής νόσου στην αυχενική μοίρα της σπονδυλικής στήλης, μπορεί όμως να εμφανιστεί και ως συνέπεια οξείας κάκωσης ή τραυματισμού.
Αιτίες (Τραυματισμός του νωτιαίου νεύρου)
Η αυχενογενής κεφαλαλγία μπορεί να προκληθεί από τη συμπίεση ή τον ερεθισμό των νεύρων της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης. Τα νεύρα που νευρώνουν την ζυγοαποφυσιακή άρθρωση Α2-Α3, η οποία σχετίζεται συχνότερα με την αυχενογενή κεφαλαλγία, είναι οι έσω νευρικοί κλάδοι που στην πορεία τους γίνονται το τρίτο ινιακό νεύρο. Αυτό το νεύρο συνεχίζει την πορεία του γύρω από το πίσω μέρος του κεφαλιού και γύρω από το τριχωτό της κεφαλής, στην περιοχή που εκδηλώνεται η αυχενογενής κεφαλαλγία.
Αιτίες (Τραυματισμός των αυχενικών μυών)
Η υπέρμετρη καταπόνηση ή η αχρησία συγκεκριμένων αυχενικών μυών μπορεί να προκαλέσει μυϊκή κόπωση ή αδυναμία που οδηγεί σε αυχενογενή κεφαλαλγία. Τα άτομα που κάθονται συνεχώς με το κεφάλι σκυμμένο προς τα εμπρός ή/και προς τα κάτω (όπως τα άτομα που εργάζονται συχνά σε υπολογιστή) μπορεί να εμφανίσουν μυϊκή δυσκαμψία στο πίσω μέρος του κεφαλιού και τελικά αυχενογενή κεφαλαλγία. Επιπλέον, οι εργαζόμενοι σε συγκεκριμένα επαγγέλματα, όπως οι κομμωτές και οι οδηγοί, αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αυχενογενούς κεφαλαλγίας εξαιτίας της στάσης του κεφαλιού κατά την εργασία.
Συμπτώματα
Η αυχενογενής κεφαλαλγία χαρακτηρίζεται από αμβλύ, μη παλλόμενο πόνο ήπιας έως μεσαίας έντασης που αντανακλά από τον αυχένα στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Ο πόνος μπορεί να εκτείνεται πέρα από το τριχωτό της κεφαλής και να γίνεται αισθητός στο μέτωπο, τους κροτάφους καθώς και στην περιοχή γύρω από το μάτι ή/και το αυτί. Συνήθως εκδηλώνεται μόνο στη μία πλευρά του κεφαλιού, αλλά σε σοβαρές περιπτώσεις ενδέχεται να είναι αμφοτερόπλευρος. Τα συμπτώματα της αυχενογενούς κεφαλαλγίας μπορεί να επιδεινώνονται σε συγκεκριμένες δραστηριότητες ή στάσεις και να συνοδεύονται από αυχενική δυσκαμψία και περιορισμό της κινητικότητας. Συχνός είναι επίσης και ο πόνος στον ώμο ή/και το βραχίονα της πάσχουσας πλευράς και ο πόνος ανάμεσα στις ωμοπλάτες. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστεί και θόλωση της όρασης στο μάτι της πάσχουσας πλευράς.
Θεραπεία
Η θεραπεία της αυχενογενούς κεφαλαλγίας εστιάζεται στην υποκείμενη πάθηση, έτσι ώστε να τεθούν υπό έλεγχο τα συμπτώματα. Δεν υπάρχει κάποιο ειδικό θεραπευτικό πρωτόκολλο για την αυχενογενή κεφαλαλγία και μπορεί να απαιτηθεί ο συνδυασμός διαφόρων τεχνικών για να υποχωρήσει ο πόνος.
Η αυχενογενής κεφαλαλγία αντιμετωπίζεται ως επί το πλείστον συντηρητικά με ανάπαυση, θερμοθεραπεία, αναλγητικά/αντιφλεγμονώδη φάρμακα, μυοχαλαρωτικά, χειροθεραπεία και φυσικοθεραπεία. Επιπλέον, μπορεί να χρησιμοποιηθεί η διαδερμική ηλεκτρική νευρική διέγερση (TENS), κατά την οποία διεγείρονται τα αισθητήρια νεύρα, με αποτέλεσμα να προκαλείται μούδιασμα στην περιοχή και να μειώνεται η αίσθηση του πόνου.
Η διήθηση ή ο αποκλεισμός των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να διαγνωστεί και να αντιμετωπιστεί ο πόνος σε αυτές τις αρθρώσεις. Αν οι μη επεμβατικές μέθοδοι θεραπείας αποβούν αναποτελεσματικές και ο ασθενής ανταποκριθεί θετικά στον αποκλεισμό των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων, τότε η επόμενη θεραπευτική επιλογή είναι συχνά απονεύρωση των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων με ραδιοσυχνότητα.
Η αυχενική ριζοπάθεια μπορεί κατά βάση να αντιμετωπιστεί επιτυχώς χωρίς επέμβαση με συνδυασμό τεχνικών διαχείρισης του πόνου, φυσικοθεραπείας και θεραπευτικών εγχύσεων στη σπονδυλική στήλη. Η χειρουργική θεραπεία συνιστάται όταν οι συντηρητικές θεραπευτικές μέθοδοι δεν ανακουφίζουν τον πόνο ή όταν υπάρχει σημαντικό νευρολογικό έλλειμμα, όπως προοδευτική μυϊκή αδυναμία ή συμπίεση του αυχενικού νωτιαίου μυελού (αυχενική μυελοπάθεια).
Βιβλιογραφία
- Kraemer J., Hasenbring M., Kraemer R., Taub E., Theodoridis T., Wilke H.J.: Intervertebral Disc Diseases: Causes, Diagnosis, Treatment and Prophylaxis. Thieme 2009.
- Haldeman S., Dagenais S.: Cervicogenic Headaches. A critical Review. The Spine Journal 2001; 1(1): 31-46.
