Σύνοψη
Η οστεοαρθρίτιδα της σπονδυλικής στήλης εμφανίζεται ως συνέπεια της φυσιολογικής διαδικασίας της γήρανσης. Μπορεί να προσβάλει τη σπονδυλική στήλη σε οποιοδήποτε τμήμα, προκαλώντας πόνο και ενοχλήσεις που ενδέχεται να επιδεινώνονται με την πάροδο του χρόνου. Η σπονδύλωση είναι ένας γενικός όρος για την περιγραφή του πόνου που προκαλείται από εκφυλιστικές παθήσεις της σπονδυλικής στήλης. Η εκφυλιστική αρθρίτιδα είναι η πιο συχνή αιτία πόνου στη μέση, κυρίως σε άτομα άνω των 50 ετών.
Ανατομία (Μεσοσπονδύλιοι δίσκοι)
Οι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι είναι απορροφητές κραδασμών («αμορτισέρ») που βρίσκονται ανάμεσα στα οστά της σπονδυλικής στήλης (τους σπονδύλους). Ο υγιής και καλά ενυδατωμένος δίσκος περιέχει μεγάλη ποσότητα υγρού στον πυρήνα του που ονομάζεται πηκτοειδής πυρήνας, παρέχοντας έτσι προστασία και ευελιξία στη σπονδυλική στήλη.
Ανατομία (Ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις)
Οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις συνδέουν τους σπονδύλους της σπονδυλικής στήλης. Παρέχουν στήριξη, σταθερότητα και ευελιξία στους σπονδύλους κυρίως κατά την έκταση, την κάμψη και τη στροφή. Κάθε σπόνδυλος έχει δύο ζευγάρια ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων. Βρίσκονται στο οπίσθιο τμήμα του σπονδύλου και για το λόγο αυτό ονομάζονται και οπίσθιες σπονδυλικές αρθρώσεις. Κάθε άρθρωση σχηματίζεται από την κάτω αρθρική απόφυση του υπερκείμενου σπονδύλου και την άνω αρθρική απόφυση του υποκείμενου σπονδύλου. Οι αρθρώσεις αυτές καλύπτονται από χόνδρο και περιβάλλονται από έναν αρθρικό θύλακο. Κάθε θύλακος περιέχει πολλές μικροσκοπικές αλγαισθητικές ίνες, με αποτέλεσμα αυτή η δομή να αποτελεί πιθανή πηγή πόνου. Όπως και οι άλλες αρθρώσεις του σώματος, έτσι και οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις μπορεί να εμφανίσουν φλεγμονή και εκφύλιση.
Εκφυλιστική διαδικασία
Η εκφυλιστική διαδικασία αρχίζει συνήθως από τους μεσοσπονδύλιους δίσκους.
Εκφύλιση των μεσοσπονδύλιων δίσκων:
1. Απώλεια υγρού
Ο εκφυλισμένος δίσκος χαρακτηρίζεται από σημαντικά μειωμένη περιεκτικότητα υγρού, με αποτέλεσμα να γίνεται λεπτότερος και λιγότερο ευέλικτος. Συνεπώς, μειώνεται η απόσταση μεταξύ των γειτονικών σπονδύλων, προκαλώντας αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ρωγμών/σχισμών και ρήξεων στο εξωτερικό στρώμα (τοίχωμα) του δίσκου που ονομάζεται ινώδης δακτύλιος.
2. Ρήξη μεσοσπονδύλιου δίσκου – Επούλωση μεσοσπονδύλιου δίσκου – Εξασθένηση και κατάρρευση μεσοσπονδύλιου δίσκου
Ο δίσκος δεν είναι σε θέση να θεραπευτεί σωστά από μόνος του, καθώς δεν τροφοδοτείται άμεσα με αίμα. Κατά συνέπεια, μια ρωγμή/σχισμή στον ινώδη δακτύλιο ή δε θα θεραπευτεί ή θα σχηματίσει ουλώδη ιστό, ο οποίος δεν είναι τόσο ισχυρός όσο ο αρχικός ιστός. Η περαιτέρω εξασθένηση του δίσκου μπορεί να οδηγήσει εκ νέου σε ρήξη και τελικά να προκαλέσει κατάρρευση.
3. Διάσπαση του χόνδρου μεταξύ των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων – Σύνδρομο ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων
Όταν μικραίνει ο χώρος μεταξύ των δύο σπονδύλων πάνω και κάτω από τον πάσχοντα δίσκο, υπάρχει μικρότερο «μαξιλαράκι» μεταξύ τους και η σπονδυλική στήλη γίνεται πιο ασταθής. Οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις, δηλαδή τα σημεία, στα οποία έρχονται σε επαφή οι σπόνδυλοι, αναγκάζονται να μετατοπιστούν. Εξαιτίας αυτής της κατάστασης μπορεί να επηρεαστεί η λειτουργία τους. Ο χόνδρος που καλύπτει τις προσβεβλημένες ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις σταδιακά φθείρεται. Οι αρθρώσεις διογκώνονται και γίνονται δύσκαμπτες. Τα σπονδυλικά οστά τρίβονται απευθείας μεταξύ τους, με αποτέλεσμα τον πιθανό σχηματισμό οστεοφύτων στα άκρα των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων και τη μεγέθυνση των αρθρώσεων. Το σύνδρομο των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων εμφανίζεται όταν οι αρθρώσεις αυτές καταπονούνται και υφίστανται βλάβες.
4. Ανάπτυξη οστεοφύτων
Επιπλέον, προκειμένου να κλείσει το κενό μεταξύ των δύο σπονδύλων, μπορεί το σώμα ως αντίδραση να δημιουργήσει οστικές προεξοχές ή οστεόφυτα – μικρά οστικά εξογκώματα που αναπτύσσονται κατά μήκος των άκρων των οστών. Τα οστεόφυτα μπορεί να ασκούν πίεση στις ρίζες των νωτιαίων νεύρων ή στο νωτιαίο μυελό, προκαλώντας έτσι πόνο και επηρεάζοντας τη λειτουργία των νεύρων.
5. Σπονδυλική στένωση
Εξαιτίας της μετατόπισης των σπονδύλων και της υπέρμετρης οστικής ανάπτυξης (οστικές προεξοχές ή οστεόφυτα) μπορεί να μικρύνει ο χώρος, μέσα από τον οποίο διέρχονται οι νευρικές ρίζες, με αποτέλεσμα την πιθανή επιβλαβή συμπίεση του νωτιαίου μυελού ή των νευρικών ριζών.
Συμπτώματα
Ο πόνος που προέρχεται από τις ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις διαφέρει ανάλογα με την πάσχουσα περιοχή της σπονδυλικής στήλης. Αν το πρόβλημα εντοπίζεται στο άνω τμήμα της σπονδυλικής στήλης, τότε ο πόνος πιθανώς να εμφανίζεται στον αυχένα, τους ώμους και το ανώτερο ή μεσαίο τμήμα της πλάτης. Επιπλέον, ο ασθενής μπορεί να υποφέρει από πονοκεφάλους. Αν το πρόβλημα εντοπίζεται στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης, ο πόνος πιθανώς να γίνεται αισθητός στη μέση και να αντανακλά στους γλουτούς, τη βουβωνική χώρα, το υπογάστριο και την οπίσθια επιφάνεια του μηρού.
Σε περιπτώσεις σπονδυλικής στένωσης τα συμπτώματα μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την περιοχή και τη σοβαρότητα της στένωσης. Ένα πάσχον νωτιαίο νεύρο στη μέση μπορεί να προκαλέσει πόνο, μυρμήγκιασμα, μούδιασμα ή/και αδυναμία που αντανακλά από τη μέση στους γλουτούς και στα πόδια. Ένα προσβεβλημένο νωτιαίο νεύρο στην περιοχή του αυχένα μπορεί να προκαλέσει πόνο, μυρμήγκιασμα, μούδιασμα ή/και αδυναμία που αντανακλά από τον αυχένα κατά μήκος του πάσχοντος νεύρου στον ώμο, το βραχίονα ή/και την άκρα χείρα.
Θεραπεία
Η θεραπεία των επώδυνων εκφυλιστικών παθήσεων επικεντρώνεται στη μείωση του πόνου, τη σταθεροποίηση της σπονδυλικής στήλης και τη βελτίωση ή τη διατήρηση της κινητικότητας. Οι παθήσεις αυτές μπορούν κατά κανόνα να αντιμετωπιστούν επιτυχώς χωρίς χειρουργική επέμβαση με ανάπαυση, τοποθέτηση του σώματος σε ύπτια θέση με τα ισχία και τα γόνατα σε ορθή γωνία (στάση αποφόρτισης), θερμοθεραπεία, αναλγητικά/αντιφλεγμονώδη φάρμακα και φυσικοθεραπεία.
Μπορεί επίσης να γίνει διήθηση ή αποκλεισμός των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων, ώστε να διαγνωστεί και να αντιμετωπιστεί ο πόνος. Αν οι μη χειρουργικές θεραπευτικές μέθοδοι αποβούν αναποτελεσματικές και ο ασθενής ανταποκριθεί θετικά στον αποκλεισμό των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων, τότε η επόμενη θεραπευτική επιλογή είναι συχνά η απονεύρωση των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων με ραδιοσυχνότητα. Σε περιπτώσεις ιδιαίτερα χρόνιων, σοβαρών και επίμονων προβλημάτων των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων μπορεί να εξεταστεί και η πιθανότητα χειρουργικής επέμβασης με σπονδυλοδεσία.
Οι θεραπευτικές επιλογές αντιμετώπισης της σπονδυλικής στένωσης εξαρτώνται από την περιοχή και τη σοβαρότητα της βλάβης. Η σπονδυλική στένωση συνήθως αντιμετωπίζεται επιτυχώς χωρίς χειρουργική επέμβαση με συνδυασμό τεχνικών διαχείρισης του πόνου, φυσικοθεραπείας καθώς και θεραπευτικών εγχύσεων στη σπονδυλική στήλη. Η χειρουργική αντιμετώπιση μπορεί να συνιστάται όταν οι συντηρητικές μέθοδοι θεραπείας δεν επιφέρουν ανακούφιση από τον πόνο και η ποιότητα ζωής του ασθενούς εξακολουθεί να επηρεάζεται αρνητικά ή όταν υπάρχει σοβαρό νευρολογικό έλλειμμα, όπως προοδευτική μυϊκή αδυναμία.
Βιβλιογραφία
- Kraemer J., Hasenbring M., Kraemer R., Taub E., Theodoridis T., Wilke H.J.: Intervertebral Disc Diseases: Causes, Diagnosis, Treatment and Prophylaxis. Thieme 2009.
- Laplante B., DePalma M.: Spine Osteoarthritis. American Academy of Physical Medicine and Rehabilitation 2012; 4: 28-36.
- Kalichman L., Hunter D.: Lumbar Facet Joint Osteoarthritis: A Review. Semin. Arthritis Rheum 2007; 37(2): 69-80.
