Σύνοψη
Η οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης ή μέση αποτελεί ένα περίπλοκο σύνολο συνδεδεμένων οστών (σπονδύλων), κινητών αρθρώσεων, νεύρων, συνδέσμων και μυών που συνεργάζονται. Παρέχουν στήριξη, σταθερότητα και ευελιξία, κυρίως κατά την έκταση, την κάμψη και τη στροφή της σπονδυλικής στήλης. Ο τραυματισμός μίας από αυτές τις δομές στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης μπορεί να προκαλέσει πόνο στη μέση. Σε πολλές περιπτώσεις η εστία του πόνου βρίσκεται σε περισσότερες από μία δομές, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να εντοπιστεί η ακριβής αιτία του. Ο χρόνιος πόνος στη μέση είναι ένα χρόνιο σύνδρομο πόνου στο κατώτερο τμήμα της πλάτης που διαρκεί τουλάχιστον τρεις μήνες. Είναι παγκοσμίως η δεύτερη συχνότερη αιτία για τον περιορισμό της κινητικότητας και αποτελεί σημαντικό οικονομικό και κοινωνικό πρόβλημα. Οι λέξεις οσφυαλγία/λουμπάγκο αποτελούν ένα γενικό χαρακτηρισμό για τον οξύ πόνο στη μέση και χρησιμοποιούνται συχνά ως συνώνυμα.
Ανατομία (Ανατομία της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης)
Η οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης αποτελείται από πέντε σπονδύλους που συνδέουν το ιερό οστό (ένα τριγωνικό οστό στο κάτω άκρο της σπονδυλικής στήλης) με τη θωρακική μοίρα της σπονδυλικής στήλης (το πάνω μέρος της πλάτης). Και οι πέντε αυτοί σπόνδυλοι είναι αριθμημένοι. Ο Ο1, ο πρώτος οσφυϊκός σπόνδυλος, είναι αυτός που βρίσκεται πιο κοντά στη θωρακική μοίρα της σπονδυλικής στήλης. Ο Ο5, ο χαμηλότερος οσφυϊκός σπόνδυλος, είναι αυτός που βρίσκεται πιο κοντά στο ιερό οστό. Το γράμμα «Ο» παραπέμπει στο επίθετο «οσφυϊκός».
Ανατομία (Τυπικός οσφυϊκός σπόνδυλος)
Ο κάθε σπόνδυλος έχει ένα πρόσθιο τμήμα που είναι συμπαγές και λέγεται σώμα (vertebral body) και ένα οπίσθιο τμήμα που λέγεται σπονδυλικό τόξο (vertebral arch). Στην άνω και στην κάτω επιφάνεια του σπονδυλικού τόξου υπάρχουν προεξοχές που λέγονται αρθρικές αποφύσεις (articular processes) και χωρίζουν το σπονδυλικό τόξο σε αυχένα (pedicle) και σε πέταλο (lamina). Πλάγια του σπονδυλικού τόξου υπάρχουν οι εγκάρσιες αποφύσεις (transverse processes) και οπίσθια και κεντρικά η ακανθώδης απόφυση (spinous process).
Η περιοχή ανάμεσα στην άνω αρθρική απόφυση (superior articular process) και στην κάτω αρθρική απόφυση (inferior articular process) ενός σπονδύλου λέγεται ισθμός του σπονδυλικού τόξου (pars interarticularis).
Δύο γειτονικοί σπόνδυλοι ενώνονται μεταξύ τους με το μεσοσπονδύλιο δίσκο, τις ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις και τους συνδέσμους.
Ανατομία (Μεσοσπονδύλιοι δίσκοι)
Οι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι είναι απορροφητές κραδασμών («αμορτισέρ») που βρίσκονται ανάμεσα στα οστά της σπονδυλικής στήλης (τους σπονδύλους). Βοηθούν στη διατήρηση της ευελιξίας της πλάτης και ταυτόχρονα στην αντίσταση σε δυνάμεις και επιτρέπουν την κάμψη, την κύρτωση και τη στροφή της σπονδυλικής στήλης. Κάθε μεσοσπονδύλιος δίσκος έχει ένα παχύ εξωτερικό στρώμα που είναι γνωστό ως ινώδης δακτύλιος, ο οποίος περιβάλλει το μαλακό και ζελατινώδη πυρήνα που ονομάζεται πηκτοειδής πυρήνας.
Ανατομία (Ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις)
Οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις συνδέουν τους σπονδύλους της σπονδυλικής στήλης. Παρέχουν στήριξη, σταθερότητα και ευελιξία στους σπονδύλους κυρίως κατά την έκταση, την κάμψη και τη στροφή. Κάθε σπόνδυλος έχει δύο ζευγάρια ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων. Βρίσκονται στο οπίσθιο τμήμα του σπονδύλου και για το λόγο αυτό ονομάζονται και οπίσθιες σπονδυλικές αρθρώσεις. Κάθε άρθρωση σχηματίζεται από την κάτω αρθρική απόφυση του υπερκείμενου σπονδύλου και την άνω αρθρική απόφυση του υποκείμενου σπονδύλου. Οι αρθρώσεις αυτές καλύπτονται από χόνδρο και περιβάλλονται από έναν αρθρικό θύλακο. Κάθε θύλακος περιέχει πολλές μικροσκοπικές αλγαισθητικές ίνες, με αποτέλεσμα αυτή η δομή να αποτελεί πιθανή πηγή πόνου. Όπως και οι άλλες αρθρώσεις του σώματος, έτσι και οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις μπορεί να εμφανίσουν φλεγμονή και εκφύλιση.
Ανατομία (Νωτιαία νεύρα)
Κατά μήκος όλης της σπονδυλικής στήλης υπάρχει ένα μεγάλο κεντρικό κανάλι που ονομάζεται νωτιαίος ή σπονδυλικός σωλήνας (vertebral or spinal canal). Στην περιοχή της αυχενικής και της θωρακικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης διέρχεται μέσα από αυτόν το σωλήνα ο νωτιαίος μυελός. Στην περιοχή της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης ο σωλήνας περιέχει μια δέσμη νευρικών ριζών. Ανοίγματα ή οπές σε κάθε πλευρά του σωλήνα που ονομάζονται μεσοσπονδύλια τρήματα (μεσοσπονδύλια τρήματα – σημεία εξόδου μεταξύ δύο γειτονικών σπονδύλων) προσφέρουν διόδους στις νευρικές ρίζες για να περάσουν από τη σπονδυλική στήλη σε άλλες περιοχές του σώματος.
Συχνές αιτίες (Μυϊκές θλάσεις και διατάσεις συνδέσμων)
Οι θλάσεις ή διατάσεις στη μέση, οι οποίες προκαλούνται από κακώσεις των μυών και των συνδέσμων, αποτελούν τις πιο συχνές αιτίες πόνου στην πλάτη. Οι θλάσεις εμφανίζονται όταν ένας μυς υπερεκτείνεται και υφίσταται ρήξη. Οι διατάσεις εμφανίζονται όταν λόγω της υπερέκτασης και της ρήξης των μυών επηρεάζονται και οι σύνδεσμοι που συγκρατούν τα οστά. Η μυϊκή θλάση ή/και η διάταση συνδέσμου στη μέση μπορεί να εμφανιστεί ξαφνικά, π.χ. λόγω άρσης ενός αντικειμένου με μεγάλο βάρος ή λόγω στροφής της σπονδυλικής στήλης κατά την άρση. Μπορεί, όμως, να αναπτυχθεί σιγά-σιγά με τον καιρό, για παράδειγμα λόγω επανειλημμένης λανθασμένης στάσης του σώματος.
Συχνές αιτίες (Κήλη μεσοσπονδύλιου δίσκου)
Η οσφυϊκή δισκοκήλη είναι μια πάθηση που αφορά το κάτω μέρος της πλάτης. Η δισκοκήλη μπορεί να οδηγήσει σε διαρροή του εσωτερικού υλικού του δίσκου προς τα έξω και άσκηση επιβλαβούς πίεσης σε γειτονικές νευρικές ρίζες. Αυτό μπορεί να προκαλέσει πόνο στην πλάτη και ενδεχομένως πόνους και ενοχλήσεις των νεύρων που αντανακλούν στο πόδι..
Συχνές αιτίες (Εκφυλιστική δισκοπάθεια)
Άλλη μια συχνή αιτία για τον πόνο στη μέση είναι η εκφυλιστική δισκοπάθεια. Πρόκειται για μια πάθηση που σχετίζεται με την πάροδο της ηλικίας και παρουσιάζεται όταν ένας ή περισσότεροι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι φθείρονται ή εμφανίζουν ρωγμές/σχισμές και επιτρέπουν τη μετατόπιση των σπονδύλων πάνω και κάτω από τον αντίστοιχο δίσκο. Τα οστά μπορεί να τρίβονται μεταξύ τους και να συμπιέζουν γειτονικές νευρικές ρίζες, προκαλώντας πόνο και πιθανώς συνοδά νευρολογικά συμπτώματα όπως μυρμήγκιασμα, μούδιασμα ή/και αδυναμία στις περιοχές που τροφοδοτούνται από τις πάσχουσες νευρικές ρίζες.
Συχνές αιτίες (Σύνδρομο ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων)
Το σύνδρομο ή η πάθηση των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων αναφέρεται στον πόνο που προέρχεται από αυτές τις αρθρώσεις. Οι παθήσεις των συγκεκριμένων αρθρώσεων συγκαταλέγονται στα συχνότερα υποτροπιάζοντα προβλήματα της μέσης που μπορεί να οδηγήσουν από ήπιο, μέχρι πολύ σοβαρού βαθμού περιορισμό της δραστηριότητας των ασθενών.
Συχνές αιτίες (Σπονδυλική στένωση)
Η σπονδυλική στένωση αναφέρεται στη στένωση του σπονδυλικού σωλήνα (του οστικού σωλήνα, μέσα από τον οποίο διέρχονται τα νωτιαία νεύρα ή ο νωτιαίος μυελός) ή των μεσοσπονδυλίων τρημάτων (των οστικών ανοιγμάτων, μέσα από τα οποία εξέρχονται οι νευρικές ρίζες από τον σπονδυλικό σωλήνα). Αυτή η κατάσταση μπορεί να προκαλέσει συμπίεση των νεύρων ή του νωτιαίου μυελού. Η σπονδυλική στένωση είναι συχνά το αποτέλεσμα εκφυλιστικών παθήσεων όπως η φθορά των αρθρώσεων (οστεοαρθρίτιδα) ή/και η εκφυλιστική αλλοίωση των μεσοσπονδύλιων δίσκων. Η οσφυϊκή χώρα είναι το τμήμα της σπονδυλικής στήλης που προσβάλλεται συχνότερα.
Συχνές αιτίες (Οστεοαρθρίτιδα της σπονδυλικής στήλης)
Η οστεοαρθρίτιδα της σπονδυλικής στήλης εμφανίζεται ως συνέπεια της φυσιολογικής διαδικασίας γήρανσης. Μπορεί να προσβάλει τη σπονδυλική στήλη σε οποιοδήποτε τμήμα, προκαλώντας πόνους και ενοχλήσεις που μπορεί να επιδεινώνονται με την πάροδο του χρόνου. Η σπονδύλωση είναι ένας γενικός όρος για την περιγραφή του πόνου που προκαλείται από εκφυλιστικές παθήσεις της σπονδυλικής στήλης. Η εκφυλιστική αρθρίτιδα είναι η πιο συχνή αιτία του πόνου στη μέση, κυρίως σε άτομα άνω των 50 ετών.
Συχνές αιτίες (Σπονδυλολίσθηση)
Η σπονδυλολίσθηση εμφανίζεται όταν ένας σπόνδυλος μετατοπίζεται σε σχέση με τον υποκείμενο γειτονικό σπόνδυλο. Πιο συνηθισμένη είναι η μετατόπιση προς τα εμπρός (προσθιολίσθηση), αλλά ένας σπόνδυλος μπορεί να μετατοπιστεί και προς τα πίσω (οπισθιολίσθηση). Αυτό μπορεί να προκαλέσει συμπίεση των γειτονικών νευρικών ριζών, οδηγώντας σε πόνο και πιθανώς σε νευρολογικά συμπτώματα. Η σπονδυλολίσθηση έχει πολλές αιτίες. Συχνές αιτίες είναι οι εκ γενετής ανωμαλίες στην οσφυοϊερή συμβολή που επιτρέπουν την ολίσθηση του Ο5 σπονδύλου πάνω στο ιερό οστό καθώς επίσης και το κάταγμα στον ισθμό του σπονδυλικού τόξου (ανάμεσα στις ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις) λόγω υπερβολικής καταπόνησης που ονομάζεται σπονδυλόλυση.
Η σπονδυλολίσθηση μπορεί επίσης να προκληθεί από μηχανική αστάθεια των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων ως αποτέλεσμα εκφυλιστικών παθήσεων όπως η οστεοαρθρίτιδα ή/και η εκφυλιστική αλλοίωση των μεσοσπονδύλιων δίσκων.
Συχνές αιτίες (Δυσλειτουργία της ιερολαγόνιας άρθρωσης)
Οι ιερολαγόνιες αρθρώσεις είναι οι αρθρώσεις μεταξύ του ιερού οστού (ενός τριγωνικού οστού στο κατώτερο άκρο της σπονδυλικής στήλης) και του λαγόνιου οστού (ενός οστού της λεκάνης), οι οποίες συνδέονται με ισχυρούς αρθρικούς συνδέσμους. Είναι σημαντικές για την αποτελεσματική κατανομή του άνω μέρους του σώματος στη λεκάνη και στα πόδια. Η κινητικότητα των ιερολαγόνιων αρθρώσεων είναι περιορισμένη. Οι μικρές κινήσεις αυτών των αρθρώσεων βοηθούν στην απορρόφηση των κραδασμών και στην πρόσθια/οπίσθια κάμψη. Η δυσλειτουργία της ιερολαγόνιας άρθρωσης αποτελεί συχνή αιτία πόνου στη μέση ή/και στα πόδια.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα μπορεί να γίνονται αισθητά με διάφορους τρόπους, ανάλογα με την αιτία του πόνου. Ο πόνος στη μέση μπορεί να είναι ήπιος και απλώς ενοχλητικός, αλλά μπορεί να είναι και τόσο έντονος που ο ασθενής να μην είναι πια σε θέση να εκτελεί τις καθημερινές του δραστηριότητες. Ο πόνος στην μέση μπορεί να εμφανίζεται ξαφνικά ή να αναπτύσσεται σταδιακά και να επιδεινώνεται με τον καιρό.
Ο αξονικός πόνος στην πλάτη είναι η πιο συχνή μορφή πόνου στη μέση. Πρόκειται για πόνο που παραμένει στην περιοχή της μέσης. Μπορεί επίσης να συνοδεύεται και από μυϊκούς σπασμούς και πιάσιμο στη μέση, στη λεκάνη και στα ισχία.
Σε περιπτώσεις σπονδυλικής στένωσης και οσφυϊκής δισκοκήλης μπορεί ένα προσβεβλημένο νωτιαίο νεύρο να προκαλεί οξύ και καυστικό πόνο στη μέση που αντανακλά στους γλουτούς και στα πόδια και πιθανόν να συνοδεύεται από μυρμήγκιασμα, μούδιασμα ή/και αίσθημα αδυναμίας.
Ο πόνος στη μέση επιδεινώνεται συνήθως μετά από παρατεταμένη ορθοστασία ή καθιστή θέση και συχνά μειώνεται με την αλλαγή της στάσης και την κίνηση.
Πολλά άτομα με πόνο στη μέση αναφέρουν συμπτώματα που είναι πιο έντονα μετά το πρωινό ξύπνημα. Αυτά τα συμπτώματα ανακουφίζονται όταν οι πάσχοντες σηκωθούν από το κρεβάτι και κινηθούν. Ο πρωινός πόνος στη μέση είναι το αποτέλεσμα δυσκαμψίας που προκαλείται από μεγάλο διάστημα ανάπαυσης, από μειωμένη αιμάτωση κατά τη διάρκεια του ύπνου και ενδεχομένως από την ποιότητα του στρώματος που χρησιμοποιείται.
Θεραπεία
Οι επιλογές θεραπείας του πόνου στη μέση εξαρτώνται από την προέλευση του πόνου και τη σοβαρότητα του τραυματισμού.
Η θεραπεία του πόνου της μέσης επικεντρώνεται στην ελαχιστοποίηση του πόνου, στη σταθεροποίηση της σπονδυλικής στήλης και στη βελτίωση ή διατήρηση της κινητικότητας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με ανάπαυση, θερμοθεραπεία, αναλγητικά/αντιφλεγμονώδη φάρμακα, μυοχαλαρωτικά, χειροθεραπεία καθώς και φυσικοθεραπεία. Επίσης, μπορούν να εφαρμοστούν θεραπευτικές εγχύσεις στη σπονδυλική στήλη για να μειωθεί η φλεγμονή γύρω από ένα συμπιεσμένο νεύρο ή σε άλλες ιδιαίτερα επώδυνες περιοχές όπως οι ζυγοαποφυσιακές και οι ιερολαγόνιες αρθρώσεις για να ανακουφιστούν τα συμπτώματα.
Η χειρουργική επέμβαση συνιστάται όταν οι συντηρητικές μέθοδοι θεραπείας δεν ανακουφίζουν από τον πόνο και η ποιότητα ζωής του ασθενούς εξακολουθεί να επηρεάζεται αρνητικά ή όταν υπάρχει σοβαρό νευρολογικό έλλειμμα, όπως προοδευτική μυϊκή αδυναμία.
Βιβλιογραφία
- Kraemer J., Hasenbring M., Kraemer R., Taub E., Theodoridis T., Wilke H.J.: Intervertebral Disc Diseases: Causes, Diagnosis, Treatment and Prophylaxis. Thieme 2009.
- Laplante B., DePalma M.: Spine Osteoarthritis. American Academy of Physical Medicine and Rehabilitation 2012; 4: 28-36.
- Kalichman L., Hunter D.: Lumbar Facet Joint Osteoarthritis: A Review. Semin. Arthritis Rheum 2007; 37(2): 69-80.
- McGrath. Clinical Considerations of Sacroiliac Joint Anatomy: A Review of Function, Motion and Pain. Journal of Osteopathic Medicine 2004; 7(1): 16-24.
- Hansen H., Helm S. Sacroiliac Joint Pain and Dysfunction. Current Opinion. Journal of Pain Physician 2003; 6 (2): 179-189.
- Rashbaum R., Ohnmeiss D., Lindley E., Kitchel S., Patel V.: Sacroiliac joint pain and its treatment. Narrative review. Journal of Clinical Spine Surgery 2016; 29 (2): 43-48.
- Kraemer J., Koester O.: MR Imaging of the Lumbar Spine. A Teaching Atlas. Thieme 2002.
- Kraemer R., Theodoridis T., Kraemer J.: Die lumbale Spinalkanalstenose. Springer 2011.
