Σύνοψη
Η αρθρική ή συνοβιακή κύστη της σπονδυλικής στήλης είναι ένας γεμάτος με υγρό σάκος που αναπτύσσεται στις ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις της σπονδυλικής στήλης. Η οσφυϊκή περιοχή είναι το τμήμα της σπονδυλικής στήλης που προσβάλλεται συχνότερα. Είναι το αποτέλεσμα της αλλοίωσης των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων στο πλαίσιο εκφυλιστικών παθήσεων όπως η οστεοαρθρίτιδα. Η αρθρική κύστη εμφανίζεται σχεδόν πάντα μεταξύ των Ο4 και Ο5 σπονδύλων (σπανίως μεταξύ των Ο3 και Ο4) και παρουσιάζεται συνήθως σε ασθενείς ηλικίας άνω των 50 ετών. Σε αρκετές περιπτώσεις είναι ασυμπτωματική και αποτελεί τυχαίο εύρημα. Μπορεί, όμως, η διόγκωση της αρθρικής κύστης να προκαλέσει στένωση του σπονδυλικού σωλήνα (του οστικού σωλήνα, μέσα από τον οποίο διέρχονται τα νωτιαία νεύρα ή ο νωτιαίος μυελός) ή των μεσοσπονδυλίων τρημάτων (των οστικών ανοιγμάτων, μέσα από τα οποία εξέρχονται οι νευρικές ρίζες από το σπονδυλικό σωλήνα). Αυτή η κατάσταση μπορεί να προκαλέσει συμπίεση των γειτονικών νευρικών ριζών, οδηγώντας σε πόνο και πιθανώς σε νευρολογικά συμπτώματα στις περιοχές που τροφοδοτούνται από τις πάσχουσες νευρικές ρίζες. Η μαγνητική τομογραφία είναι η σημαντικότερη απεικονιστική μέθοδος διάγνωσης των αρθρικών κυστών στη σπονδυλική στήλη.
Ανατομία (Ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις)
Οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις συνδέουν τους σπονδύλους της σπονδυλικής στήλης μεταξύ τους. Παρέχουν στήριξη, σταθερότητα και ευελιξία στους σπονδύλους κυρίως κατά την έκταση, την κάμψη και τη στροφή. Κάθε σπόνδυλος έχει δύο ζευγάρια ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων. Βρίσκονται στο οπίσθιο τμήμα του σπονδύλου και για το λόγο αυτό ονομάζονται και οπίσθιες σπονδυλικές αρθρώσεις. Κάθε άρθρωση σχηματίζεται από την κάτω αρθρική απόφυση του υπερκείμενου σπονδύλου και την άνω αρθρική απόφυση του υποκείμενου σπονδύλου. Οι αρθρώσεις αυτές καλύπτονται από χόνδρο και περιβάλλονται από έναν αρθρικό θύλακο. Κάθε θύλακος περιέχει πολλές μικροσκοπικές αλγαισθητικές ίνες, με αποτέλεσμα αυτή η δομή να αποτελεί πιθανή πηγή πόνου. Όπως και οι άλλες αρθρώσεις του σώματος, έτσι και οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις μπορεί να εμφανίσουν φλεγμονή και εκφύλιση.
Ανατομία (Διάρθρωση)
Διάρθρωση ονομάζεται ο τύπος της άρθρωσης στην οποία τα συνδεόμενα οστά μπορούν να εκτελούν συγκεκριμένη κίνηση. Τα άκρα των παρακείμενων οστών καλύπτονται με χόνδρο, μια λεία, πολύ ολισθηρή επιφάνεια που επιτρέπει στην άρθρωση να κινείται. Ο αρθρικός θύλακος περιβάλλει εξωτερικά την άρθρωση και είναι επενδυμένος εσωτερικά με τον αρθρικό υμένα. Ο αρθρικός υμένας εκκρίνει μια λιπαντική ουσία που ονομάζεται αρθρικό υγρό, το οποίο βρίσκεται πάντα στην αρθρική κοιλότητα. Η αρθρική κοιλότητα σχηματίζεται μεταξύ των οστών της άρθρωσης, εσωτερικά του αρθρικού θυλάκου. Το αρθρικό υγρό βοηθά στη λίπανση της άρθρωσης, μειώνει τις τριβές μεταξύ των αρθρικών επιφανειών, ενώ ταυτόχρονα μεταφέρει θρεπτικά συστατικά και τρέφει τους αρθρικούς χόνδρους.
Ανατομία (Αρθρική κύστη)
Η αρθρική κύστη μπορεί να σχηματιστεί στο πλαίσιο φλεγμονωδών και εκφυλιστικών διαταραχών της άρθρωσης, καθώς επίσης ως αποτέλεσμα τραυματισμών και καταπονήσεων.
Καθώς η άρθρωση εκφυλίζεται μπορεί να παράγει περισσότερο αρθρικό υγρό, σε μια προσπάθεια να παρέχει περισσότερη λίπανση στην άρθρωση και να διευκολύνει τις ομαλές κινήσεις της άρθρωσης. Η υπερβολική έκκριση αρθρικού υγρού μπορεί να προκαλέσει απόκριση του επιπλέον υγρού και τη συσσώρευση του στο θύλακο, προκαλώντας την ανάπτυξη της κύστης.
Ανάλογος μηχανισμός οδηγεί συχνά και στην άρθρωση του γόνατος στη δημιουργία της κύστης του Baker στο πίσω μέρος του γόνατος, στην ιγνυακή κοιλότητα.
Ανατομία (Σπονδυλικός σωλήνας)
Κατά μήκος ολόκληρης της σπονδυλικής στήλης υπάρχει ένα μεγάλο κεντρικό κανάλι που ονομάζεται νωτιαίος ή σπονδυλικός σωλήνας. Στην περιοχή της αυχενικής και της θωρακικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης διέρχεται μέσα από αυτόν το σωλήνα ο νωτιαίος μυελός. Στην περιοχή της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης ο σωλήνας περιέχει μια δέσμη νευρικών ριζών. Ανοίγματα ή οπές σε κάθε πλευρά του σωλήνα που ονομάζονται μεσοσπονδύλια τρήματα (σημεία εξόδου μεταξύ δύο γειτονικών σπονδύλων) προσφέρουν διόδους στις νευρικές ρίζες, ώστε να περάσουν από τη σπονδυλική στήλη σε άλλες περιοχές του σώματος.
Στένωση
Υπό φυσιολογικές συνθήκες τα νεύρα έχουν αρκετό χώρο μέσα στο σπονδυλικό σωλήνα, το ίδιο και οι νευρικές ρίζες που εξέρχονται από τη σπονδυλική στήλη μέσα από τα μεσοσπονδύλια τρήματα. Σε περίπτωση σπονδυλικής στένωσης, όμως, ο χώρος για το νωτιαίο μυελό ή/και τα νωτιαία νεύρα είναι περιορισμένος. Τα νωτιαία νεύρα μπορεί να συμπιέζονται πάνω στα σπονδυλικά οστά, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η λειτουργία τους.
Συμπτώματα
Η αρθρική κύστη μπορεί να μην προκαλεί κανένα σύμπτωμα. Η εκδήλωση των κλινικών συμπτωμάτων εξαρτάται από το μέγεθος και την τοποθεσία της αρθρικής κύστης και κατά πόσο επηρεάζει και σε ποιο βαθμό τις γύρω δομές.
Σε περίπτωση στένωσης στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης ως αποτέλεσμα αρθρικής κύστης, τα συμπτώματα παρουσιάζονται συνήθως κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων δραστηριοτήτων όπως το περπάτημα (πόνος στο πόδι κατά το περπάτημα, γνωστός και ως νευρογενής διαλείπουσα χωλότητα) και η ορθοστασία. Τα συμπτώματα υποχωρούν συνήθως με την ανάπαυση (καθιστή θέση ή κατάκλιση) ή/και οποιαδήποτε θέση κάμψης προς τα εμπρός, καθώς αυτή η στάση ανοίγει τη σπονδυλική στήλη.
Η σπονδυλική στένωση στη μέση προκαλεί συχνά πόνο, μυρμήγκιασμα, μούδιασμα ή/και αίσθημα αδυναμίας που αντανακλά από τη μέση στους γλουτούς και τα πόδια. Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί μια σοβαρή συμπίεση της δέσμης των νεύρων στο τέλος του νωτιαίου μυελού (η οποία είναι γνωστή ως ιππουρίδα) να οδηγήσει σε σοβαρά νευρολογικά συμπτώματα, όπως διαταραχή της λειτουργίας του εντέρου ή της ουροδόχου κύστης. Αυτή η πάθηση ονομάζεται σύνδρομο ιππουρίδας ή ιππουριδική συνδρομή.
Αυθόρμητη απορρόφηση/συρρίκνωση της αρθρικής κύστης
Αρκετές μελέτες στην ιατρική βιβλιογραφία έχουν δείξει ότι μία αρθρική κύστη μπορεί δυνητικά να συρρικνωθεί αυθόρμητα ή και να εξαφανιστεί τελείως. Ο ακριβής μηχανισμός παραμένει άγνωστος. Η συρρίκνωση ή απορρόφηση της αρθρικής κύστης αποδίδεται σε μειωμένη παραγωγή φλεγμονωδών υγρών και σε μείωση των μικροτραυματισμών ή σε μηχανικό ερεθισμό τους τοιχώματος της κύστης που έχει ως αποτέλεσμα την εξώθηση του περιεχομένου της κύστης και την αποδόμηση του τοιχώματος της.
Θεραπεία
Οι ασυμπτωματικοί ασθενείς δε χρήζουν θεραπείας. Η θεραπεία της επώδυνης αρθρικής κύστης επικεντρώνεται στη μείωση του πόνου, τη σταθεροποίηση της σπονδυλικής στήλης και στη βελτίωση ή τη διατήρηση της κινητικότητας. Η συντηρητική θεραπεία πρέπει πάντα να αποτελεί την πρώτη θεραπευτική επιλογή. Αυτή περιλαμβάνει ανάπαυση, τοποθέτηση του σώματος σε ύπτια θέση με τα ισχία και τα γόνατα σε ορθή γωνία (στάση αποφόρτισης), θερμοθεραπεία, αναλγητικά/αντιφλεγμονώδη φάρμακα, χρήση ορθοπαιδικών κηδεμόνων και φυσικοθεραπεία.
Επιπρόσθετα, μπορούν να διενεργηθούν διηθήσεις των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων καθώς επίσης επισκληρίδιες εγχύσεις με κορτικοστεροειδή, ώστε να αντιμετωπιστεί ο πόνος και να μειωθεί η φλεγμονή. Στις πλείστες περιπτώσεις απαιτούνται επαναλαμβανόμενες εγχύσεις.
Η διαδερμική παρακέντηση της αρθρικής κύστης υπό αξονική καθοδήγηση, καθώς επίσης η διαδερμική διάταση της αρθρικής κύστης με έγχυση ισοτονικού διαλύματος και η ρήξη αυτής υπό ακτινοσκοπική ή αξονική καθοδήγηση αποτελούν επιπλέον πιθανές θεραπευτικές επιλογές.
Η χειρουργική αντιμετώπιση μπορεί να συνιστάται όταν οι συντηρητικές μέθοδοι θεραπείας δεν επιφέρουν ανακούφιση από τον πόνο και η ποιότητα ζωής του ασθενούς εξακολουθεί να επηρεάζεται αρνητικά ή όταν υπάρχει σοβαρό νευρολογικό έλλειμμα, όπως προοδευτική μυϊκή αδυναμία. Το σύνδρομο ιππουρίδας είναι επείγουσα ιατρική κατάσταση, στην οποία είναι απαραίτητη η άμεση χειρουργική επέμβαση.
Η χειρουργική επέμβαση μπορεί να περιλαμβάνει την αφαίρεση της αρθρικής κύστης και αποσυμπίεση (ημι-/πεταλεκτομή). Στην περίπτωση σοβαρής μηχανικής αστάθειας μπορεί να κριθεί απαραίτητη η διενέργεια σπονδυλοδεσίας. Οι αρθρικές κύστεις μπορεί να επανεμφανιστούν μετά από τη χειρουργική επέμβαση.
Βιβλιογραφία
- Kraemer R., Theodoridis T., Kraemer J.: Die lumbale Spinalkanalstenose. Springer 2011.
- Kraemer J., Koester O.: MR Imaging of the Lumbar Spine. A Teaching Atlas. Thieme 2002.
- Weyreuther M., Heyde C., Westphal M., Zierski J., Weber U.: MRT Atlas. Orthopädie und Neurochirurgie. Wirbelsäule. Springer 2005.
- Moore K.: Clinically Oriented Anatomy. Third Edition. Williams & Wilkins 1992.
- Krämer R., Herdmann J., Krämer J.: Mikrochirurgie der Wirbelsäule. Thieme 2005.
- Laplante B., DePalma M.: Spine Osteoarthritis. American Academy of Physical Medicine and Rehabilitation 2012; 4: 28-36.
- Kalichman L., Hunter D.: Lumbar Facet Joint Osteoarthritis: A Review. Semin. Arthritis Rheum 2007; 37(2): 69-80.
- Khan A.M., Girardi F.: Spinal lumbar synovial cysts. Diagnosis and management challenge. Review article. European Spine Journal 2006; 15: 1176-1182.
- Swartz P.G., Reed Murtagh F.: Spontaneous Resolution of an Intraspinal Synovial Cyst. American Journal Neuroradiology June/July 2003; 24: 1261-1263.
- Sinha P., Panbehcsi S., Lee Ming-Te, Parekh T., Pal D.: Spontaneous Resolution of Symptomatic Lumbar Synovial Cyst. Journal of Surgical Case Reports 2016; 2016(10): rjw 166.
- Ewald C., Kalff R.: Resolution of a synovial cyst of the lumbar spine without surgical therapy. A case report. Zentralbl Neurochir 2005; 66(3): 147-51.
- Epstein N., Baisden J.: The diagnosis and management of synovial cysts: Efficacy of surgery versus cyst aspiration. Surg Neurol Int 17-Jul-2012;3.
